Дар маҷалаи нашри Ройзании фарҳангии Ҷумҳурии исломии Ирон дар фасли «Пажӯҳиши забонӣ ва адабӣ дар Осиёи Марказӣ» (шумораи 45, соли 1394 ҳиҷрӣ мутобиқ ба соли 2016 мелодӣ) мақолаи мудири кафедраи забонҳои Донишгоҳи давлатии тиббии Хатлон, доктори илмҳои филологӣ Тағоймуродов Р.Ҳ. бо номи «Ҳунари суханварии Бедили Деҳлавӣ дар як ғазали моддаи таърих» бо ҳуруфи форсӣ ба дасти чоп расидааст. Дар дебочаи мақола омадааст, ки сарфи назар аз он ки ҷомеаи ҷаҳонӣ Абулмаъонӣ Мирзо Абдулқодири Бедил ба ҳайси суханвари бузургу маҳбуб ва камназир пазируфта шудааст, аз назари таҳқиқу пажӯҳиши ҳамаҷонибаи мухтассоти осораш агар ӯро яке аз камшинохтатарин адибон қаламдод кунем, газофа нахоҳад буд.
Беҳуда нест, ки донишманди эронӣ, яке аз муҳаққиқони адабиёти форсӣ – Шафеии Кадканӣ роҷеъ ба шеъри Бедил чунин мегӯяд: «Шеъри Бедил меъмории ҷадидест бо ҳандасаи вижаи хеш. Илтизоз аз он бояд аз раҳгузари миқдоре ҳавсала ва андаке ошноӣ бо рамзҳову калидҳое хосси шеъри ӯ бошад».
Ғазали мавриди таҳлили Бедил аз нуқтаи назар моддаи таърих ва ҳисоби абҷад баррасӣ шудааст.
Ба ҷиҳати дур намондан аз мақсади аслӣ, барои собит сохтани гуфтаҳои фавқ ва ба хотири он ки ин иддао аз иттиҳоми ҳарза мубарро гардад, мо намунаеро аз ибтикороти Бедил дар як ғазали ӯ, ки ҳар як мисроаш, аз матлаъ то мақтаъ, бо вуҷуди мазмуни баланд доштан, санаи 1108 ҳиҷрии қамариро ойинадорӣ мекунад, пешорӯи аҳли завқ мегардонем. Чунончи:
Фарёд, к-он ҷамоли карам дар ҷаҳон намонд,
Товуси ҷилварез дар ин ошён намонд.
Бо он ҳама сифоти зако, сад ҳазор ҳайф,
К-он нури офтоби вафо ҷовидон намонд.
Оҳ ин чӣ фитна буд, ки дар олами нагун
Ҷуз ном з-он муҳити мусаввар нишон намонд.
Сели фано матоъи ҷаҳон ҷумла пок бурд,
Ҷинсе зи дастгоҳи зиён дар дукон намонд.
Тӯфони гиря баски зи ҳар ҷамъ ҷӯш зад,
Ҷуз Даҷла дар мамолики Ҳиндустон намонд.
Булбул ҷиҳоди нола бас аст обёри дард,
Аз гулбуни вафо ба нумӯ ҷуз хазон намонд.
Эй бекасӣ, ба хок фикан ҷаъду навҳа кун,
Имрӯз бар мазори замин осмон намонд.
Аз шарми ҳузну об ба имои эҳтиёҷ
Эй инфиъол, мушфиқи мо ин замон намонд.
Ҳар мисраъам ба солу замон насб мекунад,
Оҳе, ки кӣ? - Масеҳи сипеҳростон намонд.
Бедил, ҷафокашони қадаҳ яъс мекашанд,
Чанде ба ҷайб чок зан акнун, ки хон намонд [7, 890].
Чи тавре ки қаблан изҳор доштем, ҳар мисрои ин суруда ба ҳисоби абҷад адади 1108-ро ойинадорӣ мекунад ва чунонки аз муҳтавояш бармеояд, ин ғазал ғамнома ва ё нолаи мавзунест, ки дар рисои касе суруда шудааст. Таҳқиқ дар мазмуну муҳтаво, бахусус мисрои «Ҳар мисраъам ба солу замон насб мекунад» ва ҷустор дар адади 1108 моро ба андешае водор сохт, ки ин ғазал марсия буда, дар сӯги дӯсту ҳамфикр, шогирду ихлосманди шоир, яъне Шукруллоҳхони Хофӣ гуфта шудааст. Тибқи нишондоди таърихнигорон санаи мазкур айёмест, ки Шукруллоҳхон аз мансаби ҳаёт мустаъфӣ гашт.
Изофатан бояд ёдовар шуд, ки ғазали мазкур дорои ду моддаи таърих аст. Тибқи таъкиди худи Бедил дар мисрои пеш аз байти охир, ки мегӯяд: «Оҳе, ки кӣ? - Масеҳи сипеҳростон намонд», яъне агар ба ҳар мисрои ин суруда калимаи «оҳе» афзуда гардад, санаи 1124 ба даст меояд, ки ин сана солрӯзи даргузашти Оқилхонро ойинадорӣ мекунад.
Дар фароварди сухан муаллиф қайд менамояд, ки дар эҷодиёти Мирзо Абдулқлдири Бедил ғазалҳои дигаре низ мавҷуд аст, ки дар баробари бархурдорӣ аз мазмуни олӣ саропо ороставу перостаи санъати моддаи таърих аст, ки ин аз иқтидору тавоноиҳои чашмгири ӯ дар ҷодаи офариниши осори бадеӣ шаҳодат медиҳад, вале мо бо истифода аз масали «мушт намунаи хирвор» аз арзёбии муфассалу мукаммали ин масъала худдорӣ карданро салоҳи кор медонем ва ҷиҳати таҳқиқи ҳамаҷиҳатаи ин мавзӯъ равзани имкону маҷолро барои дигарон кушода медорем.
Ба хотири бархурдории бештари хонандагони соҳибзавқу хушсалиқа мақолаи мазкур аз маҷаллаи ёдоваршуда пурра оварда мешавад. Боварӣ дорем, ки мақолаи мазкур пажӯҳишгарони адабиёти куҳанбунёди моро барои боз ҳам амиқтару жарфтар омӯхтани эҷодиёти ин нобиғаи адабиётамон роҳнамун хоҳад сохт, зеро агар санъати моддаи таърих дар саросари эҷодиёти Мирзо Бедил мавриди омӯзишу пажӯҳиш ва баррасӣ қарор дода шавад, бидуни тардид, метавон ба корбурди ҳунармандонаву шигифтовари навъҳои гуногуни ин санъат, ки қариб дар ҳама анвои адабии ашъораш ба чашм мерасад, рӯ ба рӯ омад, ки ҳатто бархе аз навъҳои он дар таърихи адабиёти куҳантаърихи форсӣ-тоҷикӣ бесобиқа аст.
English 
